Arizona’nın Quartzsite kasabasında her yıl düzenlenen Hacı Ali Yürüyüşü bu sene de renkli görüntülere sahne oldu
Dr. Işıl Acehan – Forum USA
ABD’nin Arizona eyaletinin Quartzsite kasabasında her yıl düzenlenen Hacı Ali Yürüyüşü (Hi Jolly Daze Parade) bu ay gerçekleşti. Yürüyüşe katılan Türk grubun sözcüsü Fatih Özonur, festivale ilk defa katıldıklarını belirterek Amerikalıların Hacı Ali’yi her sene andığını ve bunun Türk kültürünü anlatmak için iyi bir fırsat olduğunu sözlerine ekledi. Özonur, “Umarım seneye daha büyük bir grupla katılırız” dedi.
12 Ocak, Cumartesi günü Arizona eyaletinin Quartzsite kasabasında düzenlenen Hacı Ali yürüyüşü ve festivalinde ABD’liler, Kanadalılar ve Türklerden oluşan yüzlerce katılımcı vardı. Kasabanın simgesi haline gelen Hacı Ali yürüyüşü kapsamında Quartzsite polisi ve ABD ordusunda görev yapmış “Özgürlük Sürücülerinin” geçişinin ardından Arizona’da yaşayan Türkler geçiş yaptı. Yürüyüşe ilk defa bu sene katılan Türk grubu, izlemeye gelenlerden büyük alkış aldı. Festival sırasında en çok ilgi çeken ise temsili Hacı Ali ile “Pinky isimli deve oldu ve izleyiciler tarafından uzun süre alkışlandı. Festival alanında yürüyüşün ardından toplanan izleyiciler ve yürüyüşe katılan gruplar, Quartzsite Müzesi tarafından kurulan stantta bölgenin el sanatları ve tarihi hakkında bilgi aldılar. Türk grup tarafından düzenlenen Türkiye’nin tarihi, turistik yerlerini gösteren fotoğraf sergisi de ilgi odağı oldu.
Hacı Ali Kimdir?
Hacı Ali’nin 1857 yılında ABD’ye gelişinin öyküsü, Amerikan tarihinin oldukça ilginç bir deneyine dayanıyor. Meksika-Amerika Savaşı’nı (1846-1848) takip eden süreçte ABD’nin güneybatıda ele geçirdiği geniş arazi ve çöllerde hem seyahat etmek, hem de buraları korumak oldukça zordu. ABD’nin Savaş Bakanı Jefferson Davis, 1850-1853 yılları arasında ABD’nin Osmanlı Elçisi olarak görev yapmış George P. Marsh gibi aralarında Amerika’nın ileri gelen isimlerinin bulunduğu bir grup, Osmanlı topraklarında kullanılan develerin, Amerika’nın çöllerinde de hem askerî, hem ulaşım açısından kendilerine kolaylık sağlayacağını düşünürler.
Ayrıca Kırım Savaşı’nda İngiliz ordusu tarafından kullanılan develer, ABD ordusuna da ilham verir. Develerin suya ihtiyaç olmadan günlerce gidebildiğini ve New Mexico ve Arizona çöllerinde bunun çok işe yarayacağını düşünen Bakan Jefferson Davis ve ABD ordusunun önde gelen isimleri, bir yıl süren çabalarının sonunda 1855’te ABD Kongre’sini Osmanlı İmparatorluğu ve yönetimi altındaki bölgelerden deve alımı için bütçe olarak 30.000 Dolar’ı sağlamaya ikna ederler.
1855’in Mayıs ayında Yüzbaşı David D. Porter ve yanındaki kişiler, develerin seyahat edebileceği şekilde dizayn ettiği USS Supply isimli ABD ordusuna ait gemiyle Londra, Paris, Toskana, Malta, İstanbul, Kırım, Kahire, ve yolculuğun son noktası olan İzmir’e seyahat ederek yaklaşık 33 deveyi satın alırlar.
ABD ordusunun deve deneyini büyük bir ilgiyle takip eden
Sultan Abdülmecid, kendi çiftliğinden en 
iyi 4 deveyi hediye olarak teklif eder. Fakat buları gidip almaya vakitleri olmayan Yüzbaşı David D. Porter ve yanındakiler, Sultan’ın hediye ettiği develeri alamadan, satın aldıkları develer ve birkaç deve bakıcısıyla Teksas’a dönerler. 1857 yılında ikinci seyahatini yapan USS Supply gemisinde satın alınan toplam 44 deveyle birlikte işe alınan 7 deve bakıcısı arasında İzmirli Hacı Ali (Hi Jolly) de bulunmaktadır. Bu sefer, Sultan Abdülmecid 6 devesini hediye eder ve karşılığında 4 tüfek ABD ordusu tarafından Osmanlı Devleti’ne hediye edilir.
Hacı Ali’nin aslen Rum ve isminin Philip Tedro olduğu, Hacca giderek İslâm’ı kabul ettiği söylenmektedir. “Hacı Ali” ismini söyleyemeyen ABD ordusu “Hi Jolly” diye hitab ederek, meşhur Hi Jolly isminin doğuşuna neden olmuştur. 1861’de İç Savaş’a kadar ABD ordusunun Batı eyaletlerinde yollar açmasına ve buraları korumalarına yardım eden Hacı Ali, İç Savaş’ın başlamasıyla ve ABD hükümetinin artık deve deneyine bütçe ayıramamasıyla işsiz kalmıştır. Ancak Savaşa kadar ve sonrasında hem ABD ordusunun ileri gelenlerinin, hem de halkın büyük sevgisini kazanmıştır. Pek çok önemli gazeteye röportaj vermiş, “Sam Amcanın Deve Terbiyecisi” lakabıyla Batı’da ünlenmiştir.
1880’de Gertrudis Serna adında Meksikalı bir hanımla evlenip ikisi kız, biri erkek, toplamda 3 çocuk sahibi olmuştur. Yıllarca orduda çalışan, madencilik yapan, maceralara girişen, Teksas polisi için suçluları yakalayan Hacı Ali’nin yorgun bedeni 1900’ün başında artık iş yapamayacak duruma gelmiştir. Emeklilik maaşı için başvurmasının ardından, İzmir’den ABD’ye gelirken yaptığı kontratın emekli olması için geçerli olmadığını öğrenir.
Amerikalı generaller, senatörler ve Arizona Valisi Nathan O. Murphyall, Hacı Ali için seferber olur ancak bir sonuç alamazlar. 1902’de Yuma, Arizona’da bir hastanede hayata gözlerini yumar. Öldüğünde cebinde sadece 40 sent bulunmaktadır.
1935’te Arizona Karayolu İnşaat Müdürlüğü, Hacı Ali’nin
Quartzsite, Arizona’daki mezarının üzerine 
bir piramit yaptırır. Mezarına yerleştirilen bakır bir kasanın içerisinde öldüğünde yanında bulunan 40 sent değerindeki gümüş para ve ABD’ye gelirken yaptığı kontrat bulunmaktadır. Hacı Ali ile gelen, 1861’de “tülü” denilen erkek bir deveyle kavgası sonucu ölen ve ABD ordusu tarafından çok sevilen “Said” isimli devenin iskeleti Washington DC’de bulunan, ABD Devletinin en önemli kurumlarından Smithsonian Enstitüsü, Amerikan Doğa Tarihi müzesinde halen sergilenmektedir.
